Dünya’nın en soğuk, en kurak ve en rüzgarlı kıtası olan Antarktika’nın iç bölümlerinde yaz mevsimleri -30°C üzere “yüksek” sıcaklıklara ve kışları en düşük -80°C üzere neredeyse inanılmaz bir soğuğa ulaşabilir. Bu kıta, insanlığın geri kalanından o kadar uzak ki kalıcı nüfusu sıfır ve şayet orada uzun mühlet yaşamak istiyorsanız, çok önemli zorluklarla karşılaşacağınızı rahatlıkla söyleyebiliriz. Ancak bütün zorluklara karşın, Antarktika bol ölçüde milletlerarası hukuk ve toprak uyuşmazlıklarıyla dolu bir kıta.
Antarktika kimin toprağı?
Antarktika’ya kimin “sahip olduğu” yahut yönettiği sorusunu kime, nerede yahut ne vakit sorduğunuza bağlı olarak yanıt, “hiç kimse”den “53 farklı ülkeye” kadar geniş bir aralığı kapsayabilir.
2015 yılında Dışişleri ve Milletler Topluluğu Ofisi Kutup Bölgeleri Departmanı Lider Yardımcısı olan Henry Burgess, o sırada Kraliyet Coğrafya Topluluğu ile yaptığı bir röportajda, “1959’dan kalma Antarktika Muahedesi, Antarktika’daki tüm faaliyetleri yönetmektedir” dedi. Burgess, son sayımda 56 ülke tarafından onaylanan muahedenin “benzersiz ve global çapta değerli bir memleketler arası idare sistemini devreye soktuğunu ve kıtayı sadece barış ve bilime yönelik bir bölge olarak kurduğunu” açıkladı.
Başka bir deyişle, en gerçekçi ve memleketler arası bakış açısını ele alırsak, hiç kimse Antarktika’nın sahibi değil ve Antarktika Antlaşması, kıtada rastgele bir bölgesel tezin oluşturulmasını yahut genişletilmesini bilhassa yasaklıyor. Ayrıyeten, bu muahedeye nazaran bölgede hiçbir askeri faaliyet, hiçbir silah testi ve hiçbir maden çıkarımı da yapılmayacak. Hatta muahedeye nazaran, gezegenin 60° Güney enleminin güneyinde kalan kısmının tamamı “yalnızca barışçıl gayelerle kullanılacaktır.”
Ancak, gerçek olamayacak kadar yeterli görünen her şey üzere, bu muahedenin da bir ayrıntısı bulunuyor.
Hiç kimse Antarktika’nın resmi olarak sahibi olmasa da, sahip olduklarını düşünmemizi isteyen pek çok ülke var ve daha da fazla ülke, bölgede geleceğe yönelik planlara sahip üzere görünüyor.
7 ülkeden Antarktika iddiası
Burgess, “Şu ana kadar sadece yedi ülke resmi olarak Antarktika’nın birtakım kısımları için argümanda bulundu: Birleşik Krallık, Arjantin, Avustralya, Şili, Fransa, Yeni Zelanda ve Norveç” diyor ve devam ediyor: “Antarktika Yarımadası’ndaki savlar, 1940’lı ve 1950’li yıllarda Birleşik Krallık, Şili ve Arjantin ortasında memleketler arası gerginliğe neden oldu.”
En bariz bölgesel tartışmalar bu üç ülke kaynaklı ortaya çıkıyor. Şayet Antarktika’nın siyasi haritasına bakarsanız, sol üst çeyreğinde bir ölçü karışıklık olduğunu görebilirsiniz. Norveç, Avustralya, Fransa ve Yeni Zelanda kıtanın farklı kısımları üzerinde hak argüman ederken, Şili, Arjantin ve İngiltere’nin tezleri tıpkı bölgede örtüşüyor. Lakin sadece İngiltere’nin savları milletlerarası seviyede tanınıyor ve bu argümanlar bile yalnızca Antarktika haritasındaki öbür dört ülkeyle hudutlu kalıyor.
Bütün bu ülkelerin neden Antarktika’yı istediklerine baktığımızda ise, her zamanki üzere karşılık petrolde yatıyor. ABD’nin ve öteki birçok ülkenin Antarktika’daki mevcut toprak tezlerini tanımamaları, kendileri için daha yararlı oluyor. ABD’nin 1956’dan bu yana kıtada resmi varlığını sürdürdüğü Amundsen-Scott araştırma istasyonunun yanı sıra, ortalarında Çin ve Rusya’nın da bulunduğu pek çok ülke, yıllar içinde bölgede 75’ten fazla araştırma istasyonu kurdu.
Türkiye ve İran üzere başka pek çok ülke de geleceğe yönelik Antarktika planlarına sahip. ABD dahil pek çok ülke, şimdiye kadar bir hak savında bulunmamış olsalar da, Antarktika’da toprak talep etmek için geçerli sayılabilecek temellere sahip ve hatta Brezilya ve Ekvador üzere kimileri, haritanın almak istedikleri kısımlarını bile işaretlediler.
Kıtanın buz katmanları şu anda 4,8 kilometre derinliğe kadar ulaşabildiği için, Antarktika petrolünün çıkarılması son derece sıkıntı. Lakin süreç daha uygun maliyetli hale gelirse, kara kütlesinin altında 200 milyar varil değerinde bir petrolün gizlendiği varsayım ediliyor.
Elbette, daha evvel bahsettiğimiz antlaşma, bölgede madencilik yapmayı yasaklıyor. Tekrar de, antlaşmanın kendisinin teknik olarak bir sona erme tarihi olmasa da, içindeki çeşitli kararlar vakit zaman tekrar müzakere edilebiliyor ve maden aramayı yasaklayan etraf protokollerinin bundan 14 yıl sonra, 2048’de gözden geçirilmek üzere gündeme gelmesi bekleniyor.
News
